Vì vậy việc quản lý chất thải y tế để xử lý, tiêu hủy chất thải phải bảo đảm các yêu cầu cần thiết nhằm giảm thiểu những tác động của nó đối với môi trường, góp phần bảo vệ môi trường sống lành mạnh, an toàn. Yêu cầu tiêu hủy rác thải y tế đòi hỏi quy trình xử lý bài bản, khoa học và tuyệt đối an toàn.
Hiện nay, vấn đề chất thải y tế và việc xử lý chất thải là một trọng tâm của ngành y tế đang được tập trung giải quyết để bảo vệ môi trường sống của cộng đồng người dân. Ngày 06/7/2015, Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến ra Chỉ thị số 05/CT-BYT yêu cầu tăng cường tiến hành thanh, kiểm tra giám sát công tác quản lý chất thải y tế. Theo Quyết định số 43/2007/QĐ-BYT của Bộ Y tế về việc ban hành Quy chế quản lý chất thải y tế quy định:
Chất thải y tế là vật chất ở thể rắn, lỏng và khí được thải ra từ các cơ sở y tế bao gồm chất thải y tế nguy hại và chất thải thông thường.
Chất thải y tế nguy hại là chất thải y tế chứa yếu tố nguy hại cho sức khỏe con người và môi trường như dễ lây nhiễm, gây ngộ độc, phóng xạ, dễ cháy, dễ nổ, dễ ăn mòn hoặc có đặc tính nguy hại khác nếu những chất thải này không được tiêu hủy an toàn.
1. Phân loại chất thải y tế
Chất thải trong các cơ sở y tế được phân thành 5 nhóm sau: chất thải lây nhiễm, chất thải hóa học nguy hại, chất thải phóng xạ, bình chứa áp suất và chất thải thông thường.
Chất thải lây nhiễm bao gồm:
- Chất thải sắc nhọn (loại A) là chất thải có thể gây ra các vết cắt hoặc chọc thủng, có thể nhiễm khuẩn, bao gồm: bơm kim tiêm, đầu sắc nhọn của dây truyền, lưỡi dao mổ, đinh mổ, cưa, các ống tiêm, mảnh thủy tinh vỡ và các vật sắc nhọn khác sử dụng trong các loại hoạt động y tế;
- Chất thải lây nhiễm không sắc nhọn (loại B) là chất thải bị thấm máu, thấm dịch sinh học của cơ thể như bôngm đò băng bó, quần áo, găng tay, gạc… và các chất thải phát sinh từ buồng bệnh cách ly;
- Chất thải có nguy cơ lây nhiễm cao (loại C) là chất thải phát sinh trong các phòng xét nghiệm như: bệnh phẩm, dụng cụ dính bệnh phẩm ( găng tay, ống nghiệm, các vật cấy, cất giữ các chất gây bệnh, túi máu) và các chất thải khác từ phòng thí nghiệm để nghiên cứu bệnh tật, huyết học, truyền máu, vi sinh hoc, nghiên cứu mô học;
- Chất thải giải phẫu (loại D) bao gồm các mô, cơ quan, bộ phận cơ thể người; rau thai, bào thai và xác động vật thí nghiệm.
Chất thải thông thường: là chất thải không chứa các yếu tố lây nhiễm, hóa học nguy hại, phóng xạ, dễ cháy, nổ, bao gồm: chất thải sinh hoạt phát sinh từ các buồng bệnh (trừ các buồng bệnh cách ly); chất thải phát sinh từ các hoạt động chuyên môn y tế như các chai lọ thủy tinh, chai huyết thanh, các vật liệu nhựa, các loại bột bó trong gẫy xương kín(những chất thải này không dính máu, dịch sinh học và các chất hóa học nguy hại); chất thải phát sinh từ các công việc hành chính: giấy, báo, tài liệu, vật liệu đóng gói, thùng các tông, túi nilon, túi đựng phim; chất thải ngoại cảnh: lá cây và rác từ các khu vực ngoại cảnh.
2. Thu gom chất thải rắn
Theo quy định về nguyên tắc chung, các chất thải phải được phân loại ngay tại nơi phát sinh chất thải. Các chất thải y tế nguy hại không được để lẫn với các chất thải thông thường.
- Từng loại chất thải phải đựng trong các bao bì, hộp đựng và thùng có mã mầu kèm biểu tượng theo đúng quy định.
- Định rõ vị trí đặt thùng đựng chất thải y tế cho từng loại chất thải, nơi phát sinh chất thải phải có loại thùng thu gom tương ứng.
- Có bảng hướng dẫn cách phân loại và thu gom nơi đặt thùng đựng chất thải.
- Thùng đựng chất thải phải được vệ sinh hàng ngày.
- Túi sạch thu gom chất thải để thay thế phải luôn có sẵn tại nơi chất thải phát sinh.
- Lượng chất thải chứa trong mỗi túi chỉ đầy tới 3/4 túi, sau đó buộc cổ túi lại.
- Hàng ngày nhân viên được phân công( sử dụng trang phục bảo hộ và dụng cụ, phương tiện làm việc) chịu trách nhiệm thu gom các chất thải y tế nguy hại và chất thải thông thường từ nơi chất thải phát sinh về nơi tập trung chất thải ít nhất 1 lần trong ngày và khi cần.
- Thời gian lưu giữ chất thải trong các cơ sở y tế không quá 48 giờ.
- Có sổ theo dõi lượng chất thải phát sinh hàng ngày tại cơ sở y tế .
3. Sử dụng các dụng cụ đựng chất thải rắn
Việc quản lý và xử lý các chất thải rắn là phổ biến nhất trong quản lý và xử lý các chất thải y tế, là một việc làm mà mọi cơ sở y tế phải nghiêm túc thực hiện theo quy định của Bộ Y tế. Người đứng đầu các cơ sở y tế chịu trách nhiệm về quản lý chất thải y tế từ khi phát sinh tới khâu tiêu hủy cuối cùng.
Việc sử dụng các dụng cụ đựng chất thải rắn trong các cơ sở y tế được quy định:
Về màu sắc:
- Màu đen đựng chất thải hóa học nguy hại và chất thải phóng xạ;
- Màu vàng đựng chất thải lây nhiễm;
- Màu xanh đựng chất thải thông thường và các bình áp suất nhỏ;
- Màu trắng đựng chất thải tái chế.
Bao bì đựng chất thải y tế: Bao bì màu vàng và màu đen phải làm bằng nhựa PE hoặc PP, không dùng nhựa PVC. Bao bì có thành dầy tối thiểu 0,1mm, kích thước túi phù hợp với lượng chất thải phát sinh, thể tích tối đa của túi là 0,1 m3, bên ngoài phải có đường kẻ ngang ở mức 3/4 túi và có dòng chữ “KHÔNG ĐƯỢC ĐỰNG QUÁ VẠCH NÀY”.
Hộp đựng chất thải sắc nhọn: phải phù hợp với phương pháp tiêu hủy cuối cùng. Hộp đựng chất thải sắc nhọn có màu vàng, phải bảo đảm có thành và đáy cứng không bị xuyên thủng, có khả năng chống thấm, kích thước phù hợp, có nắp đóng mở dễ dàng. Miệng hộp đủ lớn để cho vật sắc nhọn vào mà không cần dùng lực đẩy. Bên ngoài phải có dòng chữ “CHỈ ĐỰNG CHẤT THẢI SẮC NHỌN”, có vạch báo hiệu ở mức 3/4 hộp và có dòng chữ “KHÔNG ĐƯỢC ĐỰNG QUÁ VẠCH NÀY”. Tại các trạm y tế, phòng khám có thể tái sử dụng các chai nhựa đựng nước uống hoặc các thùng kim loại để chứa kim tiêm
Thùng đựng chất thải: Phải làm bằng nhựa có tỷ trọng cao, thành dầy và cứng hoặc làm bằng kim loại có nắp đậy mở bằng đạp chân. Những thùng thu gom có dung tích từ 50 lít trở lên cần có bánh xe đẩy.
- Thùng màu đen để thu gom các túi chất thải màu đen. Đối với chất thải phóng xạ, thùng đựng phải làm bằng kim loại;
- Thùng màu vàng để thu gom các túi, hộp chất thải màu vàng;
- Thùng màu xanh để thu gom các túi chất thải màu xanh;
- Thùng màu trắng để thu gom các túi chất thải màu trắng.
Dung tích thùng tùy vào khối lượng chất thải phát sinh, từ 10 lít đến 250 lít. Bên ngoài thùng phải có vạch báo hiệu ở mức 3/4 thùng và ghi dòng chữ “KHÔNG ĐƯỢC ĐỰNG QUÁ VẠCH NÀY”.
4. Phương pháp xử lý chất thải rắn
Mục đích của việc xử lý rác thải y tế là loại bỏ những đặc tính nguy hiểm như lây nhiễm, truyền bệnh để biến chúng thành rác thải thông thường và có thể xử lý giống như các loại rác phổ thông khác như chôn xuống đất hoặc cho thoát vào hệ thống nước thải.
Phương pháp xử lý ban đầu chất thải có nguy cơ lây nhiễm cao: có thể áp dụng một trong các phương pháp sau:
Khử khuẩn bằng hóa chất: ngâm chất thải có nguy cơ lây nhiễm cao trong dung dịch Cloramin B 1-2%, Javen 1-2% trong thời gian tối thiểu 30 phút hoặc các hóa chất khử khuẩn khác theo hướng dẫn sử dụng của nhà sản xuất và theo quy định của Bộ Y tế.
Khử khuẩn bằng hơi nóng: cho chất thải có nguy cơ lây nhiễm cao vào trong máy khử khuẩn bằng hơi nóng và vận hành theo đúng hướng dẫn của nhà sản xuất.
Đun sôi liên tục trong thời gian tối thiểu 15 phút.
Sau khi xử lý ban đầu có thể đem chôn hoặc cho vào túi nilon màu vàng để hòa vào chất thải lây nhiễm.
Phương pháp xử lý và tiêu hủy chất thải lây nhiễm:
Chất thải lây nhiễm: Có thể xử lý và tiêu hủy bằng một trong các phương pháp sau:
- Khử khuẩn bằng nhiệt ướt (autoclave); Khử khuẩn bằng vi sóng; Thiêu đốt.
- Chôn lấp hợp vệ sinh: Theo quy định về nguyên tắc chung, chất thải lây nhiễm phải được khử khuẩn trước khi chôn lấp. Không chôn chất thải lây nhiễm lẫn với chất thải thông thường. Hố chôn lấp phải có hàng rào vây quanh, cách xa giếng nước, xa nhà tối thiểu 100m, đáy hố cách mức nước bề mặt tối thiểu 1,5 mét, miệng hố nhô cao và che tạm thời để tránh nước mưa, mỗi lần chôn chất thải phải đổ lên trên mặt hố lớp đất dầy từ 10-25 cm và lớp đất trên cùng dầy 0,5 mét.
Chất thải sắc nhọn: Có thể áp dụng một trong các phương pháp tiêu hủy như sau:
- Thiêu đốt trong lò đốt chuyên dụng cùng với chất thải lây nhiễm khác
- Chôn trực tiếp trong các hố xây xi măng chuyên dùng để chôn vật sắc nhọn(hố có đáy, có thành và có nắp đậy bằng bê tông).
Phương pháp Xử lý và tiêu hủy chất thải rắn thông thường: Chôn lấp tại bãi chôn lấp chất thải trên địa bàn hoặc hợp đồng với các đơn vị vệ sinh môi trường thực hiện./.